DAO Nedir, Nasıl Kurulur, Türleri Nelerdir, Yasal Mı?

Blockchain teknolojileri ile merkezi yönetimlerden gittikçe uzaklaşan iş birimleri, kendi kendini yönetebilir hale geliyor. Akıllı kontratlar ile içerisinde gerçekleşebilecek her bir eylemin sonuçları kodlanmış olan iş organizasyonları, hatasız çalışıyor ve adil, anında ve şeffaf bir yönetim altyapısı sağlayabiliyor. Şirket içi ödemeler kimseyi uğraştırmadan, akıllı kontratlar ile kendiliğinden gerçekleşebiliyor. İçeriğimizde DAO’lara dair merak edilen noktaları aydınlatmaya çalıştık. Keyifli okumalar dileriz.

DAO Nedir?

“Decentralized Autonomous Organisations” (DAO), Türkçe haliyle “Merkeziyetsiz Otonom Organizasyonlar”, blockchain teknolojileri sayesinde bir merkeze bağlı olmadan kendi kendini yöneten iş organizasyonlarını ifade etmektedir. Bir organizasyonda gerçekleşmesi gereken yönetimsel süreçler akıllı kontratlar aracılığıyla kendiliğinden gerçekleşir ya da topluluğun fikir ve iş birliğiyle birlikte yerine getirilir.

DAO Nasıl Kurulur?

DAO’lar tüm işlevleriyle, entegre sistemleriyle kodlanıp yepyeni bir uygulama çatısında çalışabilir. Ayrıca bir DAO’nun çalışabilmesi için gerekli olan tüm sistemler, üçüncü parti yazılımlar olarak birçok platformda ücretsiz olarak sunulmaktadır. DAO’lara dair kapsamlı bir bilgi havuzu sunan DeepDAO web sitesi üzerinden, tüm dünyada kurulmuş çeşitli DAO’ları ve gerekli DAO araçlarını inceleyebilirsiniz.

Bir DAO’nun oluşabilmesi için bir araya gelmesi gereken bazı etmenler bulunmaktadır:

-DAO’nun dayandırılacağı bir amaç: Topluluk tarafından yönetilecek bir iş organizasyonu en öncelikle bir amaca sahip olmalıdır.

-Oylama mekanizması: Bir oylama mekanizması kodlanabileceği gibi, çok sayıda ücretsiz platform da oylama mekanizmaları sunmaktadır.

-Yönetişim tokeni ve paylaşım sistemi: DAO üyelerinin topluluğun bir parçası olduğunu kanıtlayabilecekleri bir varlığa ihtiyaç vardır. Bir yönetişim tokeni bu amaç için kullanılabilir ayrıca bu token fayda tokeni olarak topluluk arasında gelirin paylaşılması amacıyla da kullanılır.

-Ortak bir fikir ya da ilgi alanı etrafında toplanmış bir topluluk: Bir merkezden yönetilmeyen DAO’ların tüm yönetimsel ve organizasyonel faaliyetlerini gerçekleştirmek üzere bir topluluğa ihtiyacı vardır. Bu topluluğun aynı fikir ya da ilgi alanı etrafında buluşmuş olması, işlerin yürütülebilmesi için son derece önemli bir noktadır.

-DAO’nun sermayesini yönetmek için kullanacağı yöntem ve yollar: Bir topluluğun yönetiyor olduğu bir iş organizasyonun sermayesinin de yönetimi topluluk tarafından gerçekleştirilmelidir. Çoklu-imzalı cüzdanlar ile bu gibi kararlar topluluğun ortak fikri ile yönetilebilir.

DAO Türleri Nelerdir?

DAO’ları, hizmet ettikleri amaçlara göre şimdilik 6 farklı sınıfta değerlendirmek mümkün:

1- Hibe DAO’ları: Bu tür DAO’larda üyeler, DeFi (Merkeziyetsiz finans projeleri) girişimlerine yatırım yapılması amacı ile havuzlarda fon biriktirirler. Topluluğun yatırım yapmaya karar verdiği projelere, yine topluluğun karar verdiği miktarlarda yatırım yapılır ve elde edilen getiri DAO’nun yönetişim tokeni cinsinden, topluluk arasında eşit ve adil bir şekilde paylaştırılır.

2- Protokol DAO’ları: Bu tür DAO’lar merkeziyetsiz finans protokollerini topluluk ile yönetmeyi amaçlar. Topluluk havuzlarda fon biriktirir, stake eder, borç alır ve borç verir. Bankalara ve benzeri finans kuruluşlarına gerek kalmadan, finansal enstrümanları kullanabilir ve getiri elde edebilir.

3- Yatırım DAO’ları: Yatırım DAO’larında da üyeler beğendikleri projelere yatırım yapma şansı bulur. Hibe DAO’larından farklı olarak, sadece blockchain tabanlı girişimler değil dünyadaki tüm işletmeler de Yatırım DAO’ları ile yatırım alabilir. Oluşturulan havuzlarda birden fazla projeye aynı anda yatırımcı olabilir. Yatırım DAO’ları düşük bütçeli yatırımcıların da diledikleri projeye yatırım yapmalarının önünü açar.

4- Koleksiyon DAO’ları: Toplulukların bir araya gelerek yüksek fiyatlı NFT’leri satın aldıkları DAO’lardır. Havuzlarda toplanılan para ile satın alınan NFT’lerin sahipliği, üyelerin yaptığı katkıya doğru orantılı olarak paylaşılır.

5- Hizmet DAO’ları: Servis DAO olarak da adlandırabileceğimiz bu DAO çeşidi, aslında geleneksel iş organizasyonlarına en yakın yapıya sahip DAO’lardır. Uzaktan çalışanlardan oluşan, hizmet veren, gelir elde eden, kendi kendini yöneten iş organizasyonlarıdır. Limited şirketlerinin çok ortaklı yapısına benzer olarak her bir DAO üyesi, iş organizasyonu içerisinde sınırsız sorumluluk sahibidir. Uzaktan çalışmaya uygun olan tüm iş fikirleri Hizmet DAO’su haline gelebilir. Şirketin tüm gelecek kararları topluluklar tarafından verilir ve ödemelerin tamamı önceden yazılmış akıllı kontratlar vasıtasıyla kendiliğinden gerçekleşir.

6- Sosyal DAO’lar: Bu DAO türünde benzer ilgi alanlarına sahip insanlar bir araya gelir ve standart bir sosyal mecrada olduğu gibi birbirleriyle etkileşim kurar. Üretilen içerikler blockchain teknolojilerinin doğası gereği üreten üyelere ait olur.

DAO’lar Nasıl Para Kazanır?

DAO’ların finansal kaynağını hem fayda hem de yönetişim tokeni olarak işlev gören yerel tokenler oluşturur. Kripto para piyasalarında yer alan DAO tokenler, yatırım toplamanın global ve verimli bir yoludur.

DAO türleri arasında, mevcut ekonomik düzende ürün ve hizmet üretip, ticari bir yapıda çalışmaya en uygun olan türü “Service DAO” olarak adlandırdığımız hizmet DAO’larıdır. Diğer DAO’ların aksine hizmet DAO’ları ürün ve hizmet karşılığında kullanıcılarından ödeme talep eder ve şirketin aldığı her bir birim ödeme akıllı kontratlar sayesinde en adil, hızlı, verimli ve doğru şekilde paylaştırılır. Service DAO’lar, uzaktan çalışmaya müsait olan iş kolları ve sektörler ile yüksek uyumlulukta çalışma potansiyeline sahiptir. Örneğin yazılım, dijital tasarım, danışmanlık, finansal hizmetler gibi çalışanlar ve müşterilerin fiziksel olarak aynı yerde bulunmalarını gerektirmeyen iş organizasyonları için son derece yüksek verimli çalışma ortamları oluşturabilmektedir.

DAO’lar içerisinde ücretlerin nasıl dağıtılacağına topluluk birlikte karar verebilir ve akıllı kontratlarını bu doğrultuda düzenleyebilir. Fakat kimin DAO’ya ne kadar katkı verdiğinin belirlenebilmesi ve ödemelerin en adil şekilde gerçekleşebilmesi için online olarak yapılan işlerin görüntülenebiliyor olması önemlidir. Yukarıda bahsetmiş olduğumuz fiziksel temas gerektirmeyen iş organizasyonları yine bu sebeple de hizmet DAO’ları için son derece uygundur. DAO’lar içerisinde iş bölümü, topluluğun ortak kararlarıyla belirlenmektedir.

DAO’lar Yasal Mıdır?

DAO’ların hayatımıza tam olarak entegre olup geleneksel iş modellerinin yerini alması için gerekli regülatif düzenlemeler henüz gerçekleşmiş değil. Özellikle ticari amaçlar ile oluşturulan DAO’lar dünyanın çok az noktasında legal bir şirket olarak hareket etme özgürlüğüne sahiptir.

Yine de bazı ABD eyaletleri ve Doğu Asya devletlerinde, Limited Şirketi olarak tanınmış olan DAO’ların örneklerini görmek mümkün. Limited şirketlerin sahip olduğu tüm haklara sahip olan bu DAO’ların her bir üyesinin şirketin ortağı olarak gözükmesi her bir üye için eşit miktarda yasal sorumluluk getirmektedir. DAO üyeleri devletlerin gözünde çok ortaklı şirketlerin partnerleri olarak değerlendirilir. Blockchain ve kripto para birimlerine bir şekilde dokunan iş organizasyonlarının regülasyonu devam ediyor. Adaptasyonun çok düşük olması aynı zamanda birçok gri bölge doğuruyor.

DAO’ların yakın bir gelecekte geleneksel iş organizasyonlarının yerine alabileceği uzun bir süredir konuşuluyor. Şimdilik önünde eksik yasal düzenlemeler gibi ciddi bir sorun bulunan merkeziyetsiz otonom organizasyonlar yine de dünya ekonomisinin mikro parçaları olmaya başladı. Blockchain’i teknolojik altyapı olarak kullanan tüm ürün ve hizmetlerin ne denli hızlı biçimde büyüdüğünü yakın geçmişte birden fazla örnek ile gözlemledir. Bir sonraki fırtına DAO’lar önderliğinde kopabilir mi? Hep birlikte göreceğiz.